Cói là loại chất liệu quen thuộc của nhiều làng nghề thủ công truyền thống nổi tiếng ở nông thôn Bắc Bộ, Trung Bộ và Nam Bộ đặc biệt là các làng Nga Sơn, Kim Sơn, Chiêu Hội. Cây cói có bề ngoài khá giống cây cỏ trồng trên bãi bồi. Sau khi thu hoạch cói, nông dân tách chúng thành sợi mịn, sơn rồi đem phơi nắng vài ngày. Tiếp theo, những sợi cói có chất lượng tốt được lựa chọn để đưa đi xử lý.
Cói gắn bó với người dân Việt Nam từ lâu đời
Sản phẩm thủ công bằng cói là một trong những sản phẩm được yêu thích nhất tại Việt Nam bởi nhiều lý do. Từ thế kỷ 20, những tấm chiếu hữu cơ đã có mặt khắp nơi trong cuộc sống hàng ngày của các gia đình Việt Nam.
Họ sử dụng chúng trong một số nghi lễ quan trọng như năm mới, kết hôn như khăn trải giường, khăn trải bàn và đồ trang trí. Được làm từ vật liệu hữu cơ, chúng không chỉ thân thiện với môi trường mà còn vô hại cho sức khỏe. Trải qua thời gia nhiều nghệ nhân ở các làng nghề khác nhau sáng tạo, phát triển nhiều sản phẩm thủ công từ cói như giỏ cói, lồng đèn bằng cói và cả thảm cách điệu bằng cói…
Cói phù hợp với thổ nhưỡng gần cửa sông cửa biển
Cói chỉ cần trồng một lần sau 10-15 năm mới trồng lại. Mỗi năm có hai vụ chu kỳ mọc lại cây từ gốc cũ. Vụ chiêm thu hoạch từ tháng 5 và vụ mùa khoảng từ cuối tháng 9 âm lịch. Ruộng cói sau khi thu hoạch khoảng 20 ngày bắt đầu bón phân và chăm sóc, cây phát triển trở lại để thu hoạch sau 3 tháng tiếp theo. Cói sau khi cắt được chẻ ngay trên ruộng, phơi khô và cung cấp cho các cơ sở sản xuất khắp nơi.
Cói được trồng và nhân giống bằng phương pháp vô tính. Loại đất thích hợp hơn cả là đất phù sa ven biển hay ven sông với nước lợ, pH khoảng 6-7, độ mặn khoảng 0,15 ‰. Ở miền Bắc Việt Nam có 2 vụ cói chính là vụ chiêm (tháng 2-3), vụ mùa (tháng 7-8); cói bãi trồng tháng 5-6 khi bắt đầu có nước lũ, độ mặn giảm.
Cói có tuổi thọ gần giống với cây lúa. Nó cần xới đất, làm cỏ và bón phân. Vụ thu hoạch rơi vào tháng 6 và tháng 11. Chất lượng cói phụ thuộc vào độ mặn của nước. Trong tất cả các sản phẩm của Kim Sơn, chiếu cói được ưa chuộng nhất. Người làm cói ở đây lựa chọn kỹ càng những cây cói, sau đó chẻ thành từng sợi và phơi dưới nắng để tăng độ bền và màu sắc. Khó nhất của quy trình là dệt các họa tiết hoa văn vào chiếu.
Quy trình thu hoạch cói và thị trường tiêu thụ
Vào mùa thu hoạch, người dân địa phương đổ xô ra đồng để buộc cói thu được thành từng bó. Cói được thu hoạch và phơi nắng, sau đó bó lại và nhuộm màu. Những sợi dây cói màu được phơi nắng một lần nữa rồi dệt hoặc đan. Công đoạn nhuộm màu rất quan trọng và cần những người thợ có kinh nghiệm.
Cói được dùng chủ yếu để dệt chiếu cói và sản xuất các hàng thủ công mỹ nghệ từ cói như: Túi, làn, dép, mũ cói và nhiều các mặt hàng khác được ưa chuộng. Khi dùng dệt chiếu thì sợi cói được đem chẻ mỏng, phơi khô rồi đem dệt. Sợi cói cũng có thể đem xe lại làm sợi lớn hơn thay vì dùng ở dạng sợi nguyên. Với sản phẩm cói, thị trường quốc nội tiêu thụ 30% sản lượng cói, phần còn lại được xuất cảng.
Trước đây các mặt hàng cói, chiếu cói được tiêu thụ bởi thị trường Đông Âu, nhưng từ khi Liên Xô và hệ thống các nước xã hội chủ nghĩa Đông u sụp đổ, các mặt hàng này được xuất khẩu chủ yếu sang Trung Quốc và một số nước khác, tuy nhiên hiện nay sản phẩm từ cói gặp nhiều khó khăn trong việc tiêu thụ.
Các địa phương có truyền thống làm nghề thủ công truyền thống từ cây cói là Tiền Hải (Thái Bình), Kim Sơn (Ninh Bình), Nga Sơn (Thanh Hóa).
Thu nhập bình quân của công nhân dệt chiếu khoảng 2,5-3,5 triệu đồng một tháng.
Xem thêm: >> Sự khác nhau giữa cói và lục bình
Tổng hợp
